Terapia metodą PNF
Co to jest PNF?
PNF-PROPRIOCEPTIVE NEUROMUSULAR FACILITATION czyli proprioceptywne torowanie (ułatwianie) nerwowo-mięśniowe. Jako koncepcja terapii powstała w 1946 r. w Kalifornii dzięki współpracy neurofizjologa – dr Hermana Kabata i fizjoterapeutki – Maggie Knott. Jest kompleksowym systemem neurofizjologicznym oddziałującym terapeutycznie. Opiera się na współczesnych osiągnięciach nauk medycznych.
Co stanowi o wyjątkowości i skuteczności tej metody?
PNF to szczególne ćwiczenia indywidualne z terapeutą, które do wspomagania ruchu wykorzystują zjawiska neurofizjologiczne. Charakterystyczne dla PNF jest:
- wspomaganie ruchu bodźcami z wielu zmysłów (wzrok, słuch, dotyk, propriocepcja).
- przeprowadzanie ćwiczeń przy wykorzystaniu wzorców ruchowych, predefiniowanych w mózgu, które koordynują pracę całych łańcuchów mięśniowo-powięziowych w różnych funkcjonalnych czynnościach ruchowych.
- wykorzystanie neurofizjologicznych odruchów kontrolujących napięcie grup mięśni, które pracują przeciwko sobie lub współpracują ze sobą (tzw. agonistów, antagonistów i synergistów).
Dzięki wykorzystaniu wrażeń słuchowych, wzrokowych, dotykowych, odczuć ułożenia ciała, kompresji, trakcji i oporu (bodźce proprioceptywne) osoba ćwicząca odzyskuje wzorzec prawidłowego ruchu, który następnie może utrwalać pracując przeciwko oporowi.
Ćwiczenie zgodne z predefiniowanymi wzorcami ruchowymi ułatwiają przypomnienie ośrodkom ruchowym w mózgu jak użyć mięśni, które są oszczędzane wskutek urazu, operacji, bądź utraciły swoją siłę w wyniku uszkodzenia neurologicznego. Przy maksymalnym oporze stawianym pracującej taśmie organizm próbuje uruchomić wszystkie jej elementy, dzięki czemu te, które zostały wyłączone z działania zaczynają również pracować. Z kolei praca wykorzystująca odruchy pozwala odzyskać prawidłowe napięcie osłabionych bądź nadmiernie napiętych grup mięśniowych.
PNF bazuje na naturalnych ruchach człowiekaprzebiegających trójpłaszczyznowo, zbliżonych do aktywności dnia codziennego dzięki czemu jest możliwość zaktywizowania jak największej ilości mięśni danego łańcucha mięśniowego.
PNF wiele uwagi poświęca także kontroli motorycznej pacjenta, czyli interakcjom między stabilnością i mobilnością jego ciała, ze szczególnym uwzględnieniem pracy ekscentrycznej mięśni (mięśnie wydłużają się w skutek wewnętrznego oporu jednoczesnie utrzymują stałe napięcie) w warunkach grawitacji.
Wyjątkowe znaczenie w koncepcji PNF ma opór manualny. Jego podstawową funkcją jest przekazanie pacjentowi dokładnej informacji na temat kierunku, szybkości i kolejności wykonywanego terapeutycznego ruchu. Opór jest modyfikowany stosownie do celów terapii i możliwości motorycznych ćwiczącego i nawet podczas jednego ruchu może ulegać zmianom w poszczególnych jego zakresach, najczęściej jest to tzw. opór prowadzący lub kierunkowy. Opór manualny jest jak manualna skrzynia biegów…można dowolnie modyfikować biegi w zalezności od ruchu drogowego, a w przypadku terapii opór, który jest modyfikowany względem ruchu wykonywanego przez pacjenta. Opór przykładany przez terapeutę w odróżnieniu do innych urządzeń utrudniających wykonanie ćwiczenia jest lepszy ze wzglęgu na stałą kontrolę i możliwość zmiany siły przykładanego oporu.
Jak wygląda terapia?
Pacjent kontra terapeuta, PNF to praca indywidualna, fizjoterapeuta jest w pełni skoncentrowany na pacjencie i terapii.
W ćwiczeniach stosuje się kolejno sekwencje, których zadaniem jest nauczenie danego ruchu. Pierwsza z nich „Poczuj ruch” informuje o danym ruchu, opisuje go i wyjaśnia. Terapeuta biernie prowadzi ruch. Kolejny etap to „wykonaj ruch ze mną”- pacjent z udziałem terapeuty wykonuje prawidłową czynność. Część głowna to wykonanie ruchu samodzielnie przez pacjenta, zadaniem terapeuty jest korekcja tej czynności i przyłożenie oporu, który ma na celu efektywniejsze wykonanie ćwiczenia.
W trakcie terapii wyznacza się cele długoterminowe i wyznacza kroki wiodące do ich osiągnięcia. Poszczególne zajęcia podporządkowuje się celom krótkoterminowym będącym kolejnymi małymi i stosunkowo łatwymi krokami do zdobycia trudnego celu. Pokonywanie małych przeszkód przynosi pacjentowi satysfakcję, zwiększając motywację do ćwiczeń, przy czym łatwo jest monitorować efekty leczenia.
Terapeuta wykorzystuje w pracy z pacjentem w pierwszej kolejności jego silne i zdrowe części ciała. Kieruje terapię tak, żeby odbyła się w sposób możliwie niebolesny, choć wymagający wysiłku.
Ćwiczenia podstawowe indywidualnie dostosowane do pacjenta mogą zostać wzbogacone o ćwiczenia samoobsługi z wykorzystaniem przedmiotów codziennego użytku oraz usprawnianie w okolicznościach, które pacjent uznał za trudne czy też niemożliwe do wykonania.
Jaki jest cel terapii PNF?
Terapia ma za podstawowy cel przywrócenie naturalnych, zdrowych biomechanicznie wzorców ruchowych, co usprawnia czynności ruchowe i zapobiega urazom. Cele szczegółowe to:
- Poprawa koordynacji nerwowo-mięśniowej w czynnościach ruchowych i postawie (chód, bieg, klękanie, wstawanie, siedzenie, stanie);
- Hamowanie patologicznych wzorców ruchowych;
- Wyrównanie napięcia mięśniowego;
- Wzmocnienie siły mięśniowej;
- Rozciągnięcie przykurczonych mięśni;
Kto skorzysta na terapii metodą PNF?
Osoby, które najbardziej skorzystają na terapii tą metodą, to pacjenci z następującymi stanami neurologicznymi i ortopedycznymi:
- udary mózgu,
- urazy rdzenia kręgowego;
- urazy czaszkowo-mózgowe,
- rekonstrukcje więzadeł,
- endoprotezy biodra lub kolana,
- operacje kręgosłupa
- złamania kości, skręcenia i zwichnięcia stawów;
- SM – stwardnienie rozsiane,
- SLA – stwardnienie zanikowe boczne,
- choroba Parkinsona,
- choroby móżdżku,
- skoliozy,
- dystrofie mięśniowe,
- polineuropatie;
- wady postawy
Wspomagająco można ją również wykorzystać w osłabieniu mięśni z powodu dyskopatii i stenozy
Z powodzeniem wykorzystywana również dla dzieci z:
- MPDZ – mózgowym porażeniem dziecięcym,
- rdzeniowym zanikiem mięśni,
- przepukliną oponowo – rdzeniową,
- zespołem Downa,
- wszelkimi jednostkami związanymi z uszkodzeniami funkcji centralnego układu nerwowego oraz z zaburzeniami wieku rozwojowego
W jakich sytuacjach nie należy podejmować ćwiczeń metodą PNF?
Praca metodą PNF, szczególnie z maksymalnymi oporami nie jest wskazana w takich stanach jak:
- Gorączka
- Wszelkie stany zapalne (RZS w okresie zaostrzenia choroby)
- Choroby o podłożu bakteryjnym, wirusowym i pasożytniczym
- Nowotwory
- Skłonność do krwotoków
- Hemofilia
- Skaza naczyniowa
- Nadciśnienie (niewyrównane farmakologicznie)
- Menstruacja (3-4 pierwsze dni)
Przypadek z naszej praktyki
Pacjentka z zespołem Millera-Fishera: zaburzenia równowagi, osłabienie niektórych grup mięśniowych powodujące znaczne trudności uniemożliwiające skłon w przód, klękanie, kładzenie się, chodzenie, granie na instrumencie. Ćwiczenia metodą PNF połączone z prostymi ćwiczeniami domowymi znacznie poprawiły stan pacjentki umożliwiając jej samodzielne funkcjonowanie.