Stopa ma złożoną budowę anatomiczną, składa się z szeregu kości, w tym kości stępu, śródstopia i palców. Bardzo ważne jest prawidłowe funkcjonowanie wszystkich elementów stopy, a wszelkie odstępstwa od normy mogą świadczyć o istnieniu nieprawidłowości. 

Stopa końsko-szpotawa (łac. talipes equinovarus) jest wadą wrodzoną, powodującą złożoną deformację stóp. Jest drugą co do częstości występowania wadą rozwojową dotyczącą kończyn dolnych.  Każdego roku rodzi się 100 tys. dzieci dotkniętych tą wadą. 

Stopa końsko-szpotawa określana jest w języku angielskim mianem „clubfoot” (foot – stopa, „golf” club – kij do golfa. Jest to określenie świetnie opisujące jej wygląd. Stopa ustawiona jest właśnie na kształt kija od golfa. 

Deformacje te uwarunkowane są nieprawidłowościami wzajemnego ustawienia kości stępu. Kość piętowa, łódkowata i sześcienna rotują (okręcają) się wokół kości skokowej i ustawiają w odwróceniu.

Zmieniona jest morfologia stopy: dochodzi do ustawienia szpotawe, które charakteryzuje się obniżeniem brzegu bocznego stopy, przywiedzenie przodostopia oraz ustawienie końskie, które wyróżnia się brakiem kontaktu pięty z podłożem. 

 

Dokładne zmiany ustawienia i ich wpływ na poruszanie się u dziecka:

  • Ustawienie końskie – zbyt krótkie ścięgno Achillesa unosi piętę dziecka do góry, przez co chodzi ono jedynie na palcach – tak jak koń na tylnym kopycie. W takim ustawieniu zgięcie stopy do kąta prostego jest fizycznie niemożliwe.
  • Ustawienie szpotawe – guz piętowy (dolna część pięty) kieruje się do wewnątrz, przez co dziecko opiera o podłoże tylko zewnętrzną część stopy.
  • Przywiedzenie przodostopia – skrócone ścięgna i wiązadła powodują, że stopa wygląda na podkurczoną, a jej przednia część wraz z palcami skierowana jest do środkowej linii ciała.
  • Nadmiernie wysklepiony łuk podłużny stopy – zbyt wydrążony łuk uniemożliwia stopie równomierny podpór i prawidłowe przetaczanie. Przez to przodostopie jest nadmiernie obciążone.

 

Przetrwała stopa końsko-szpotawa jest najpoważniejszą fizyczną ułomnością spośród wrodzonych wad narządu ruchu. Ze względu na takie ustawienie stopy znacznie utrudnia to chodzenie oraz stanie. Nieleczona stopa końsko-szpotawa skutkuje niepełnosprawnością, deformacją i bolesnością przy ruchach Widoczny gołym okiem objaw towarzyszący tej wadzie to również znacznie szczuplejsze łydki niż u dziecka ze zdrowymi stopami. 

Dlaczego dziecko rodzi się ze stopą końsko-szpotawą?

Przyczyny wystąpienia wady mogą być syndromiczne, co oznacza, że stopa końsko-szpotawa występuje wraz z innymi wadami wrodzonymi. Winne są wówczas mutacje genetyczne, które mogą rzutować także na złą pracę pozostałych narządów dziecka. Równie dobrze wada może mieć podłoże neurologiczne i występować np. przy dziecięcym porażeniu mózgowym lub rozszczepie kręgosłupa. Trzecia grupa to przyczyny teratogenne, związane z zaburzeniami w czasie ciąży. Mogą być za nie odpowiedzialne narkotyki lub alkohol, ale też niewskazane do wykonywania w ciąży badania, np. RTG. Jednak stopa końsko-szpotawa może wystąpić także jako typ idiopatyczny, czyli dotychczas nieznany jest określony powód, ani żadne choroby czy wady jej towarzyszące. 

 

Jak leczyć stopę końsko-szpotawą?

Przez długie lata jedyną praktyką w leczeniu tej wady były zabiegi chirurgiczne, polegające na przecinaniu więzadeł i ścięgien. Nie zawsze przynosiło to dobre efekty, a niekiedy wymagało nawet przeprowadzania kolejnych operacji.

Metoda Ponsetiego

Alternatywa dla interwencji chirurgicznych pojawiła się w latach 50. ubiegłego wieku, a opracował ją profesor Ignacio Ponseti. Według jego metody, na początku wykonuje się ćwiczenia rozciągające stopy, a następnie zakłada się na nie opatrunki gipsowe, które zmienia się do uzyskania pełnej korekcji. Terapia niekiedy obejmuje operacyjne wydłużenie ścięgna Achillesa, by stopa mogła zyskać zgięcie do kąta prostego. Przed nawrotem deformacji chronią specjalne buty wraz z  szyną odwodząca, którą dziecku zakłada się na noc jeszcze kilka lat po zakończeniu gipsowania stóp.
Wykorzystanie samodzielnie technik fizjoterapii czasami także radzi sobie z korekcją stopy końsko-szpotawej. Systematyczność i zaangażowanie w rehabilitację mogą skutecznie oddalić widmo operacji. Niekiedy jednak jest ona konieczna, ze względu na złożoność lub nietypowość wady bądź wówczas, gdy decyzja o leczeniu została podjęta zbyt późno. 

 

Trójpłaszczyznowa terapia manualna ubytków stóp 

Trójpłaszczyznowa terapia manualna ubytków stóp u niemowląt i dzieci to jedna z propozycji terapii opartej na podstawach neurofizjologicznych. Wspomniana terapia polega na mobilizacji tkanek miękkich. Podczas terapii stopa jest nie tylko mobilizowana, ale również rozciągana, co oznacza, że trakcja jest wykonywana w trójpłaszczyznowym, zlokalizowanym schemacie ruchu. 

Terapia tkanek miękkich zakłada początkowe pozycje w oparciu o trójpłaszczyznowe ogólne wzorce od biodra do stopy, działanie hamujące i znosi ograniczenia w całym łańcuchu kinematycznym kończyny dolnej, a zadaniem jest skorygowanie wadliwego ustawienia. Czytaj więcej--->

 

Bibliografia: 

1 https://www.footmedica.pl/blog/blog_stopaszpotawa.html

2 PATRYCJA MISZTAL-OKOŃSKAl PIOTR OKOŃSKI2, MARIUSZ GONIEWICZ1, MAREK OKOŃSKI3, SZCZEPAN BREZDEŃ4’5, JAROSŁAW SAK 4 Historia leczenia wrodzonejstopy końsko-szpotawej ARCHIWUM HISTORII I FILOZOFII MEDYCYNY 2016, 79, 32-36

3. Joanna Gradek, Tomasz Szafrański, Jerzy Michalak Leczenie wrodzonej stopy końsko-szpotawej metodą Ponsetiego z wczesnym zastosowaniem opatrunków gipsowych – doświadczenia własne Postępy Nauk Medycznych, t. XXVI, nr 6, 2013

4. Foot defects in infants and children and three-plane manual therapy Monika Stecko, Agata Wawryków, Katarzyna Korabiusz , AnnaFabian-Danielewska, Inga Janik, Pomeranian Medical University in Szczecin, Doctoral Study of the Faculty of Health Sciences

5. Anand A, Sala DA.Clubfoot: Etiology and treatmentIndian J Orthop 2008; 42: 22-8.